Over het antwoord op deze vraag kunnen we kort zijn: nee. Uit een literatuurstudie blijkt dat het gebruik van ADHD-medicatie bij mensen zonder ADHD-diagnose geen effect heeft op prestaties zoals aandacht of geheugen [3]. Onderzoek naar het effect op uiteindelijke werk en/of studieresultaten laat tot nu toe zien dat het ook hier geen positief effect op heeft. Enkele studies laten zien dat het oneigenlijk gebruik zelfs een negatieve invloed heeft op het gemiddelde cijfer en het behalen van een diploma [4,5,6].
Oneigenlijk gebruik van ADHD-medicatie is zeker niet zonder risico. Er is nog weinig bekend over de veiligheid van methylfenidaat en (lis)dexamfetamine bij mensen die het oneigenlijk gebruiken. Studenten die de medicatie oneigenlijk gebruiken, geven wel aan dat ze last hebben van bijwerkingen, zoals een sombere stemming, onrust, verminderde eetlust, slapeloosheid of hartkloppingen [2]. Naast deze lichamelijke bijwerkingen leren de studenten zichzelf met dit oneigenlijk gebruik een patroon aan waarbij ze denken niet meer te kunnen presteren zonder het innemen van ADHD-medicatie. Dit kan dus leiden tot psychische afhankelijkheid [7]. Ook hebben methylfenidaat en dexamfetamine veel contra-indicaties, waaronder anorexia nervosa, zelfmoordneigingen, persoonlijkheidsstoornissen en hart- en vaatziekten [8]. Gebruikt iemand deze medicatie zonder voorschrift van een arts? Dan mist het toezicht van de arts op deze contra-indicaties.
Uit interviews met studenten weten we dat ze de ADHD-medicatie over het algemeen krijgen of kopen van vrienden of bekenden die ADHD hebben en hun medicatie deels weggeven. Hierdoor ligt er ook voor de apotheek een rol bij het terugdringen van het oneigenlijk gebruik van ADHD-medicatie. De apotheker kan een FTO organiseren over het zorgvuldig beleid bij ADHD-medicatie. En jij kunt bijvoorbeeld extra alert zijn op het gebruik van ADHD-medicatie. Steeds te vroeg aanvragen van een herhaalrecept kan een signaal zijn van overgebruik door de patiënt, maar kan ook wijzen op het delen van medicatie met anderen. Daarnaast kun je als apotheek afspraken maken over het inleveren van overgebleven medicatie na het switchen of stoppen van ADHD-medicatie. In de infographic zie je een totaaloverzicht van aandachtspunten waarmee jij aan de slag zou kunnen gaan. Belangrijk is wel om altijd eerst met je apotheker te overleggen welke afspraken hierover gemaakt zijn met de artsen.
Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) voert, in samenwerking met het Trimbos-instituut, het project Gezonde focus uit. Zij doen dit in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het doel van het project is het terugdringen van oneigenlijk gebruik van ADHD-medicatie onder studenten, met hulp van apothekers, artsen, onderwijs- en preventieprofessionals. Wil je met jouw apotheek ook een bijdrage leveren aan het terugdringen van oneigenlijk gebruik van ADHD-medicatie? De projectgroep ontwikkelde een toolbox met diverse materialen om jullie hierbij te ondersteunen. Je vindt de toolbox op de projectpagina Gezonde focus van het IVM.
Marieke van den Berk – Bulsink (apotheker) en Mandy Koumarelos-van Rooij (farmaceutisch consulent) zijn werkzaam bij het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. Michelle van der Horst is werkzaam als interdisciplinair sociaal wetenschapper bij het Trimbos-instituut. Marieke en Michelle zijn projectleiders van het project Gezonde focus.
Dopmeijer J M, Nuijen J, Busch MCM, Tak NI, Hasselt van N. Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten hoger onderwijs. Deelrapport II. Middelengebruik van studenten in het hoger onderwijs. Utrecht: Trimbos-instituut, RIVM en GGD GHOR Nederland
Berk-Bulsink van den M, Dalfsen-Slingerland van M, Horst van der M. Gezonde focus: terugdringen van oneigenlijk gebruik van ADHD-medicatie – Eindrapport. Utrecht: Instituut Verantwoord Medicijngebruik; 2022.
Bakker M, Berk-Bulsink van den M, Horst van der M. Literatuurstudie naar de effectiviteit en veiligheid van ADHD-medicatie bij de gezonde populatie. Utrecht: Instituut Verantwoord Medicijngebruik: 2022.
Roberts CA, Jones A, Sumnall H, Gage SH, Montgomery C. How effective are pharmaceuticals for cognitive enhancement in healthy adults? A series of meta-analyses of cognitive performance during acute administration of modafinil, methylphenidate and D-amphetamine. European Neuropsychopharmacology. The Journal of the European College of Neuropsychopharmacology. 2020;38:40–62.
Faraone SV, Rostain AL, Montano CB, Mason O, Antshel KM, Newcorn JH. Systematic Review: Nonmedical Use of Prescription Stimulants: Risk Factors, Outcomes, and Risk Reduction Strategies. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 2020;59: 100-12.
McCabe SE, Veliz P, Wilens TE, Schulenberg JE. Adolescents’ Prescription Stimulant Use and Adult Functional Outcomes: A National Prospective Study. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 2017; 56: 226-233.
Horst Van der M. Oneigenlijk gebruik van ADHD-medicatie. Feiten en cijfers over oneigenlijk gebruik van methylfenidaat en andere ADHD-medicatie. Utrecht: Trimbos-instituut, 2021.
Farmacotherapeutisch Kompas. (2023).
